منیژه نویدنیا
مطلب حاضر با توضیح مختصر از جامعهشناسی موفقیت، به تحلیل فرایند دوگانه موفقیت پرداخته و رویکردی اجتماعی از موفقیت ارائه مینماید.
مقدمه
زندگی بالا و پایینهای بسیار دارد و زمانی که در مسیر نفسگیر ارتفاعات گام برمیداریم، طاقت و صبری پایدار لازم است که پیمودن راه ادامه یابد، تا رسیدن به قله ممکن شود. معمولاً توصیفی که از موفقیت و رسیدن به موفقیت میشود، همین است که گفته شد. راهی سخت، طاقتفرسا و صعبالعبور که بیداری تا پاسی از شب را میطلبد. قرار نیست بر تجربیات دیگران و گفتههای نقلشده، مُهر بطلان زد، ولی تأملی بر آنها نکتهای روشن و زیبا را عیان میکند که تمام آنچه از سختیها گفته شده را ذوب میکند و طعم شیرین موفقیت را به جان مینشاند.
موفقیت چیست؟ و جامعهشناسی موفقیت چه میباشد؟ موفقیت را با میزان دستیابی به هدف، برآورد میکنند. یعنی رسیدن به هدف،«موفقیت» خوانده میشود و به میزان دوری و نزدیکی، قطعی یا محتملبودن دستیابی به هدف، شدت و ضعف موفقیت تعیین میشود. مثال: برای کسب موفقیت تحصیلی، عبور از تک تک پلههای آن، از جمله شرکت در آزمون، قبولی و انتخاب رشته، شرکت در کلاسها و غیره، مراحلی هستند که با طی طریق کردن آنها، رسیدن به وصال میسر میشود. بنابراین، موفقیت و دستیابی به هدف سخت و مشکل نیست، وقتی انگیزه و شور جریان یابد و با پشتکار به پیش برویم و سختکوشی را به عادت تبدیل کنیم. جامعهشناسی موفقیت، به بررسی رابطه بین عوامل اجتماعی و موفقیت میپردازد و موفقیت را در جایگاه متغیر وابسته در نظر آورده و عوامل اثرگذار را در کسب موفقیت مطالعه مینماید. همچنین موفقیت را بهعنوان متغیر مستقل بررسی مینماید و تأثیر آن را بر جامعه نشان میدهد. به این ترتیب، در جامعهشناسی موفقیت، چه افراد و گروههایی بهدنبال موفقیت هستند؟ چگونه افراد و سازمانها موفقیت را بهدست میآورند؟ ابزارهای کسب موفقیت چه میباشد؟ چه عادتها و گرایشات اجتماعی به موفقیت میانجامد؟ موفقیت به چه سرمایههای اجتماعی احتیاج دارد؟ و از این دست سؤالات، پاسخ میگوید. در این مجال، تنها به یک نکته از جامعهشناسی موفقیت پرداخته و آن را پی میگیریم.
موفقیت فرایند سخت یا معمایی
یکی از نکات که جامعهشناسی موفقیت پرده از آن برمیدارد، آن است که فرایند موفقیت دو رویه دارد. رویه سخت و رویه معمایی.
خصوصیات رویه سخت عبارتند از :1- هدف تحت تأثیر عوامل بیرونی چون شهرت، تأیید انتخاب شده است. علاقه و عشق وجود ندارد و کشش درونی به هدف نیست. تفاوت بین شاگردی که برای اولشدن درس میخواند و شاگردی که چون به درس عشق دارد، میخواند و شاگرد اول میشود.
2 – هدف متکی به نفع و فایده بیرونی، چون پول، قدرت است. نتایج بیرونی اهمیت دارند و مهارت و توانمندی در اولویت نیست. تفاوت کسی که سخت کار میکند تا پولدار شود و کسی که با مهارتی که از کار سخت پیدا کرده است به کسب ثروت میرسد. 3 – هدف منحصر به فرد، برجسته و متمایزکننده نیست. هدف عام، آشکار و روشن است. مثال: همه درس میخوانند. اما هر کسی موفق به دریافت جایزه نوبل نمیشود.
خصوصیات رویه معمایی: 1 – هدف تحت گرایشات و تعلقات درونی چون عشق، انگیزه انتخاب میشود.
2 – هدف فیالنفسه خواستنی و طلب کردنی است. مثل صعود به قله یا تلاش برای خلق اثر هنری.
3 – هدف خاص و انحصاری است.
به این ترتیب، میتوان نتیجه گرفت که کسب موفقیت بر پاشنه رویه سخت خواهد چرخید، اگر بیرونی باشد و اگر موفقیت، طلب درونی و خود انگیخته باشد، در رویه معمایی جاری خواهد شد.
موفقیت راه و ابزار
جامعهشناسی موفقیت در تفکیک و تعیین رویه سخت و معمایی، دو عامل میزان شناخت هدف و ابزارهای دستیابی به هدف را نیز دخیل میشمارد. مثال: برای موفقیت تحصیلی راه روشن و اقدامات مشخص است. اما موفقیت در اختراع یا موفقیت در شغل را در نظر آورید که نه مسیر چنان روشن نیست و نه رفتارها و ابزارهایی که دستیابی به هدف را تضمین مینماید.
گمان بر این است که رویه سخت موفقیت، از آنرو سخت و دشوار میشود که راه نامعلوم و ابزارها و اقدامات برای دستیابی به موفقیت نامشخص است. در حالیکه جامعهشناسی موفقیت نشان داده است که در رویه سخت موفقیت، راه و وسایل دستیابی مهیا هستند و سختی، بهدلیل تلاش و کوششی است که پیمودن مسیر آن را میطلبد. بارها و به کرات از سختی امتحان و آزمون شاگردان موفق شنیدهایم. آنان از روشننبودن مسیر موفقیت یا شیوههای دستیابی شاکی نیستند، بلکه از سختکوشی و تلاش گلایه دارند و جالب این است که رویه معمایی به آن جهت زیبا و جذاب است که از ابتدای تلاش همه چیز در هالهای از ابهام و نامعلومی پیچیده شده است و فرد موفق کسی است که میتوانند با کنارزدن ابهامات و پیداکردن دستاویزهایی، راه اسرارآمیز موفقیت را با تمام سّر و رازش به پایان برساند.
بنابراین، موفقیت را میتوان موهبتی تصور کرد که هر چه انگیزه آن درونیتر باشد، باعث میشود که راه با همه فراز و نشیبهایش دلنشین پیش رود، گرچه پا گذاشتن در سرزمین ناشناختهها باشد، آنچه که در مورد تمام کاشفان، مخترعان، ابداعگران و نوآوران صادق است و بالعکس.
نکته مهم دیگر که جامعهشناسی موفقیت به آن میپردازد که موفقیت یک رفتار نیست، بلکه برآیند مجموعهای از رفتارهای درست و نادرست است که میزان و شدت رفتارهای درست بر نادرست پیشی گرفتهاند. از اینرو، فرد موفق کسی نیست که خطا ندارد یا از اشتباه و شکست به دور باشد، بلکه کسی است که به کرات به خطا و اشتباه افتاده است، ولی توانستهاند با تجربه از ناراستی و نادرستی به درستی و مهارت برسد.
خلاصه: جامعهشناسی موفقیت با محور قراردادن موفقیت، به بررسی افراد و گروههای موفق و پیشتاز در جامعه میپردازد و ضمن مطالعه خصوصیات و ویژگیهای آنان، عوامل اجتماعی موفقیت را شناسایی و راههای دستیابی را باز میشناسد. در این مجال، موفقیت از منظر دو رویه سخت و معمایی بحث شد و بیان گردید که رویه سخت بر عوامل بیرونی و رویه معمایی بر عوامل درونی استوار گردیده است. همچنین رویه سخت بر محور تلاشها و سختکوشیها شکل میگیرد و رویه معمایی با ابهام و نامعلومی مسیر و ابزارهای دستیابی موجب شگفتی و زیبایی میگردد.