محمدرضا عیدی
اندیشه مدرن باعثشده تا فرصت درک این واقعیت فراهم شود که شهر، انداموارهای است که کالبد فیزیکی و ابنیه منفرد، تنها بخشی از آن بهشمار میآید و ساکنان آن، اصلیترین بخش شهر، یعنی محتوای آن را تشکیل میدهند. علاوهبر آن، جهتگیری به سوی فرهنگ مصرفی در شهرها، تشکیل جدیدی از شهر را بهوجود آوردهاند، که طلیعههای آن در برخی از شهرها مشهود است. خیابانهایی که زمانی بقالها، قصابها، نانوایان و … در آن به عرصه کالاهای خود میپرداختند. اکنون محل تجارت فروشگاههای لباس، رستورانها، کافهها، هایپرها، بانکها، آژانسهای مسافرتی و…شده که بخشی از دستاوردهای مدرنیته است. اینها همه بخشی از جریان تحول در شهرهای ما را تشکیل میدهند، اما همانند تحولی که در ساختار شهر رخ میدهد، مدیریت آن نیز باید در مسیر تعالی قرار گیرد. اما از آنجا که در آستانه آغاز به کار شورا جدید شهر قاین هستیم که به تبع آن، ساختار مدیریتی شهر نیز دستخوش تغییراتی میشود، باید نکاتی را به مدیران آینده شهر یادآور شویم که بسترساز همین حرکت، در مسیر رشد خواهند بود.
1- توسعه شهر به یکباره میسر نخواهد شد، بلکه فرآیندی است تدریجی. یک چرخ بزرگ و سنگین را اگر بخواهید، به سرعت و قدرت هرچه تمامتر به حرکت درآورید، نخست با تلاش فراوان باید چرخ را بهگونهای نامحسوس حرکت دهید. حال اگر این تلاش ادامه داشته باشد، کمکم سرعت بیشتر و بیشتر میشود، تا اینکه شتاب حرکت به نفع شما افزایش مییابد و از این لحظه به بعد وزن سنگین آن به شما کمک میکند تا سرعت حرکت بیشتر شود. لذا هر دور از چرخگردان بر اساس نیرویی که در دور از چرخ قبلی بهکار رفته است، حرکت میکند و به حدی میرسد، که سرعت بسیار زیاد میشود. حال کدام فشار عظیم بود که موجب این چرخش سریع شد؟ این پرسش به این معنی خواهد بود، با این تمثیل، بر این قصدم تا یادآوردی کنم، یک عامل بزرگ، سبب توسعه و حرکت روبهجلو نخواهد بود، بلکه حرکت تدریجی و روبهجلو و سیستمی است که موفقیت شهر را ضمین خواهد کرد.
2- برای حفظ وضع موجود، نیازی به سیستم نخواهید داشت. زیرا سیستم صرفاً برای حرکت رشد، پیشرفت و توسعه است. سیستم یعنی رویه، قاعده، قانون، آییننامه و منطق. بنابراین قضاوتهای فردی، غرایز و دخالتهای فردی، عمل خارج از رویه و آئیننامهها، ضدسیستم است.
3- مدیران شهر در مسیر ساختن آیندهای بهتر قرار دارند و مؤلفههایی از قبیل، رویارویی با چالشهای امروز جهانی و شهری از قبیل، ارتقا جایگاه سازمانهای مردمنهاد، نهادینهشدن تدریجی حوزه عمومی مجازی، چالش رشد اقتصادی و مسئله بیکاری، آلودگی هوا، جمعیت، برابری اجتماعی و … تماماً نیازمند جامعنگری امروز و آیندهنگاری برای فرداست. بدون تردید، داشتن چشماندازی روشن، باعث خواهد شد، تا انتخاب گزینههای پیشرو برای تصمیمگیری سهل و روان شود. ضمن اینکه موجب مصرف ظرفیتهای شهر برای کارآفرینان، نخبگان و سرمایهگذاران علاقهمند در حوزه شهری و نقشآفرینی مردم در فضای شهری خواهد شد.
4- شهرداری باید در روش سکانداری خود بازنگری کند. بهگونهای تلاش کند تا نقش شهروندان در اداره شهر بزرگتر و شهرداریای کوچکتر پررنگتر شود، تا در ثمربخشترین شکل خود به وظایفش عمل کند، بیشتر کارآفرین باشد، تا کارفرما و بیشتر نوآور باشد، تا نانآور.
5- حمل و نقل، وصل مشترک بسیاری از فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی است که نقش مؤثری در آرامش جامعه، دسترسی به فرصتها و کارایی سیستمها ایفا میکند. به همین دلیل تقاضا برای حمل و نقل در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به اندازهای سریع بوده، که ناگزیر راهحلهای پیچیده و پرهزینه اختیار شده است. امروزه حمل و نقل شهری حدود 30% بودجههای شهری را به خود اختصاص و رشد تقاضا و هزینههای بالا آن از یک سو و سرمایهگذاری در اصلاحات غیرضروری از سوی دیگر، بار سنگینی را بر بودجههای شهری تحمیل کرده است. بدون تردید انباشت مطالبات مردمی و هزینههای سرسامآور، اداره شهر و منابع محدوده مالی، ایجاب میکند، تا مدیران شهر با اقدامات کمهزینه و ارتقا کارایی خدمات عمومی زمینه رضایتمندی شهروندان و شتابدهی به توسعه شهر را بیش از پیش فراهم کنند. ضمن اینکه با ایجاد شبکههای ارتباطی منظم و کارآمدتر فاصله دسترسی عملکردی دیگر مناطق به یکدیگر کمتر خواهد شد و تمایل به سکونت و سرمایهگذاری در محیطهای مناسب افزایش خواهد یافت.
چرا که تقویت ساختارهای حمل و نقل یکی از عوامل مؤثر برای توزیع جمعیت است و تبدیل شهرهای تکهستهای به چندهستهای، از مزایای حمل و نقل بهشمار میآید، که در فاصله فیزیکی (محل کار و سکونت) به فاصله عملکردی حمل و نقل تغییر شکل میدهد.